Van Gogh en Frans Hals

Frans Hals behoort tot de drie grootste kunstenaars van de Nederlandse zeventiende eeuw. Met zijn losse penseelstreken schilderde hij voortreffelijk portretten: van rijke kooplieden tot vissersjongens. Hals is in tegenstelling tot Rembrandt en Vermeer minder bekend. Dit terwijl Van Gogh een groot fan was van het werk van deze Haarlemse schilder. Wat zag Van Gogh in Frans Hals? En hoe keken andere bekende schilders naar deze schilder?

Eenentwintig tinten zwart

We weten vrij goed wat Vincent van Gogh dacht over Frans Hals. Mede dankzij de brieven die Van Gogh schreef naar zijn broer Theo krijgen we een inkijkje in het leven van deze kunstenaar. De vroegste beschrijvingen over Frans Hals dateren nog voordat Van Gogh kunstenaar werd in 1880. In de herfst van 1877 schreef Vincent aan Theo dat hij een oom heeft aangeraden om naar het Frans Hals Museum te gaan in Haarlem. Het plan was eigenlijk om naar Antwerpen te trekken, maar de oom wijzigde zijn plannen.

Een van de belangrijkste beschrijvingen over Hals is te vinden in 1885. Van Gogh woonde dan al twee jaar lang bij zijn ouders in de pastorie van Nuenen. Hij had toen al een paar maanden zijn beroemde Aardappeleters voltooid. Vincent is een drietal dagen in Amsterdam geweest om het toen net geopende Rijksmuseum te bezoeken. Hij schrijft er een brief over. Het opvallende aan deze brief is dat hij lange passages schrijft over het schilderij De Magere Compagnie. Dit is het enige schuttersstuk wat Hals schilderde buiten Haarlem. Hij heeft het alleen niet voltooid. Ongeveer de helft van het schilderij is afgemaakt door de Amsterdamse schilder Pieter Codde. Van Gogh is vooral onder de indruk van alle tonen grijs die steeds maar weer variëren. Over het coloriet is hij ook erg te spreken, zoals de combinatie van blauw naast fel oranje. Alleen dit schilderij was voor Vincent het al waard om naar Amsterdam af te reizen..

Frans Hals en Pieter Codde, De Magere Compagnie, 1637, Rijksmuseum Amsterdam

Een week later is Van Gogh nog helemaal onder de indruk van de penseelvoering van Hals. Hij beschrijft zelfs dat er eenentwintig tinten zwart te vinden zijn. Ook gaat hij steeds vaker naar musea, op zoek naar Frans Hals. Maar in de brieven komt de naam steeds minder voor na 1885. Dit is een logisch gevolg van Vincents vertrek naar Parijs in het voorjaar van 1886. Hij woonde destijds bij zijn broer in een appartement in het hart van Montmartre. Hierdoor zijn er geen brieven bekend en dus ook weinig informatie over zijn leven en gedachten in Parijs. Maar Vincent kon bijvoorbeeld wel destijds Hals schilderijen zien in het Louvre. Hij zal waarschijnlijk met Hals bezig zijn geweest, maar dit is ongedocumenteerd.

Wel zien we dat na zijn vertrek uit Parijs nog weinig wordt geschreven over Frans Hals. Dit kan komen doordat Van Gogh andere interesses kreeg na twee jaren van nieuwe kunstenaars ontmoeten. Hij kon nieuwe kunstvormen zien bij de kunsthandel van zijn broer Theo, en kreeg hier andere inzichten van. Schilders als Gauguin, Manet, Monet en Degas waren hem niet onbekend.

Impressionisten

Van Gogh was geen uitzondering in de bewondering voor Frans Hals. In de tweede helft van de negentiende eeuw werd Haarlem een waar pelgrimsoord voor moderne schilders. Ze kwamen vooral Hals' schilderijen bestuderen. Allemaal vielen ze voor een ding: de losse schildertechniek. In tegenstelling tot Vermeer schilderde Hals helemaal niet zo verfijnd. Vaak zien we losse penseelstreken die dan een mouw of een glas vormen. Het is vaak de suggestie van een object. De opkomende impressionisten waren hier verbaasd en verrast over. Ze zagen een schilder die twee eeuwen daarvoor al zo los kon schilderen. Ze wilden af van de bestaande academische regels die gericht waren op het glad schilderen. Manet schilderde onder andere een kopie van een groot groepsportret waarin Hals zijn losse schildertoets losser is dan ooit.

Frans Hals was rond 1850 net herontdekt door dezelfde man die Vermeer populariseerde. Mede hierdoor werd de Lachende Cavalier destijds voor 51.000 gulden verkocht, een enorm bedrag voor die tijd. Hals kreeg steeds meer aandacht bij de avant-garde van dat moment. Ze zagen in Hals een rebelse schilder die zeer trefzeker portretten kon schilderen. Deze trend is anders dan een eeuw daarvoor in de achttiende eeuw. Toen werd over Hals geschreven dat hij een dronkenlap was die maar wat aanmodderde. Maar juist dit werd omarmd door een nieuwe generatie schilders.

Losse streken

Maar hoe ziet Hals´  losse schildertoets er uit? Een goed voorbeeld hierbij is het schilderij van de Lachende Jongen uit de collectie van het Mauritshuis. We zien een jongen die naar iets kijkt wat uit ons beeldvlak is. Met zijn mond open lacht hij. De kledij ziet er chique uit met een kleine witte kraag. We zien een grote vrijheid in de penseelstreken in het gezicht, waarin Hals slechts met een paar vegen een mond schilderde. De contouren zijn minder strak weergegeven, waardoor wij de rest automatisch invullen. De ogen zijn hier een goed voorbeeld van, waarin er een paar lijnen nodig zijn om het tot een overtuigend beeld te maken.

De grootste mate van expressie zit hem in het haar en de kleding. Met maar een paar vegen geeft Hals de suggestie van wit kant. De haren zijn met snelle toetsen geschilderd. Vooral waar de krul licht vangt is dik opgezet. De dikke verf is iets wat de impressionisten gaan inzetten in hun eigen schilderijen. De Lachende Jongen lijkt nat-in-nat te zijn geschilderd. Dit is een techniek waarin het werk vaak in een keer is geschilderd. Deze techniek verklaart ook zijn hoge productie. Dit gebruiken de impressionisten evenzeer, waarin ze snel een impressie van de werkelijkheid geven.

Rechts: Frans Hals, Lachende Jongen, 1625, Mauritshuis Den Haag

Van Gogh was dus een groot bewonderaar van het werk van Frans Hals. Hij bezocht meerdere malen zijn werken nadat hij in vervoering was geraakt in het Rijksmuseum. Vooral het kleurgebruik sprak hem aan. Tijdgenoten van Van Gogh kregen ook geen genoeg van Hals. Ze gingen stuk voor stuk naar Haarlem om de grote meester te bewonderen. De losse schildertechniek sprak hen het meeste aan. Hier hebben ze van geleerd en hebben het toegepast in hun eigen werken. Zij waren in elk geval fan van Frans Hals. Bent u dat ook?

Heeft u altijd al een Van Gogh of Frans Hals willen hebben? Vraag dan een offerte aan van uw favoriete schilderij in olieverf op doek, of bekijk de voorbeelden.